Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda ve İngiltere, uluslararası öğrencilere en net ve yaygın yolları sunan ülkeler olsa da, Avrupa'daki birçok gelişmiş ülke ve diğer bazı göçmenlik odaklı ülkeler de üniversite eğitimi sonrası kalıcı oturum ve vatandaşlık hakkı tanımaktadır.
Burada, özellikle Almanya ve diğer popüler Avrupa ülkeleri öne çıkmaktadır:
Avrupa Birliği (AB) Ülkeleri
AB'nin temel kuralı, bir AB ülkesinde 5 yıl yasal ve kesintisiz ikametten sonra süresiz oturum (Uzun Dönem AB İkamet İzni veya ulusal süresiz oturum) hakkı vermektir. Bu süresiz oturum alındıktan sonra vatandaşlık süreci başlar.
1. Almanya (En Hızlı Yollardan Biri)
Almanya, özellikle nitelikli göçmenleri (yabancı mezunlar dahil) çok hızlı vatandaşlığa kabul etme yolları sunar.
Eğitim Sonrası Çalışma İzni: Üniversite mezunları, nitelikli bir iş bulmak için 18 aylık bir arama izni (Job-Seeker Visa) alırlar.
Kalıcı Oturum (Niederlassungserlaubnis):
Normal Yol: Mezuniyet sonrası nitelikli bir işte 2 yıl çalıştıktan sonra süresiz oturum (Niederlassungserlaubnis) başvurusu yapılabilir. (Kanada'daki PR'ın karşılığı).
AB Mavi Kart: Yüksek maaşlı nitelikli bir işte çalışanlar, Almanca bilgisine göre 21 veya 33 ay sonra süresiz oturuma başvurabilirler.
Vatandaşlık Süresi:
Genel kural, yasal olarak 8 yıl ikamettir.
Ancak, iyi derecede Almanca bilgisi (B1 veya B2) ve toplumsal entegrasyon kanıtıyla bu süre 6-7 yıla kadar düşebilir. (Bazı kaynaklara göre entegrasyonun ve dil seviyesinin yüksek olmasıyla 3-5 yıla düşmesi gibi yeni düzenlemeler gündemdedir.)
2. Hollanda
Hollanda da nitelikli göçmenler için cazip bir yol sunar.
Eğitim Sonrası Çalışma İzni: Mezunlar, nitelikli bir iş bulmak için 1 yıllık arama izni (Orientation Year Visa) alırlar.
Kalıcı Oturum: Genellikle nitelikli bir işte (yüksek maaşlı göçmen veya AB Mavi Kart sahibi olarak) 5 yıl kesintisiz ikamet ettikten sonra süresiz oturum veya AB Uzun Dönem İkamet İzni alınır.
Vatandaşlık Süresi: Süresiz oturum alındıktan sonra yasal olarak toplam 5 yıl ikamet şartı aranır.
3. Fransa
Eğitim Sonrası Çalışma İzni: Mezunlar için 12 aylık geçici oturum izni (APS - Autorisation Provisoire de Séjour) mevcuttur.
Kalıcı Oturum: Nitelikli bir işte (Örn: Yetenek ve Yetkinlik Vizesi veya AB Mavi Kart) 5 yıl yasal ikametten sonra süresiz oturum alınır.
Vatandaşlık Süresi: Süresiz oturum alındıktan sonra yasal olarak toplam 5 yıl ikamet ve iyi derecede Fransızca bilgisi (genellikle B1/B2) şartı aranır.
Diğer Önemli Ülkeler
1. İrlanda
AB üyesi olan İrlanda, özellikle teknoloji ve finans sektörlerinde caziptir.
Eğitim Sonrası Çalışma İzni: Lisansüstü mezunlar için 12-24 aylık iş arama vizesi (Stamp 1G).
Kalıcı Oturum: Kritk Beceriler Çalışma İzni (Critical Skills Permit) ile 2 yıl çalıştıktan sonra Stamp 4 (4 yıllık süresiz oturum) alınır.
Vatandaşlık Süresi: Toplam 5 yıl yasal ikamet (bu sürenin bir kısmı Stamp 4 statüsünde olmalıdır) sonrası vatandaşlık başvurusu yapılabilir.
2. Amerika Birleşik Devletleri (ABD)
ABD, en karmaşık ve uzun süren yolu sunar:
Eğitim Sonrası Çalışma İzni: OPT (Optional Practical Training) ile 1-3 yıl (STEM alanları 3 yıl) çalışma izni alınır.
Kalıcı Oturum (Green Card): Bu süreç, ya bir işverenin H-1B vizesi ile sponsor olması ve ardından Green Card'a başvurması ya da doğrudan şirket sponsorluğu (EB vizeleri) ile başlar. İşverenin sponsorluğu ve vize kotaları nedeniyle bu aşama en az 5-10 yıl sürebilir.
Vatandaşlık Süresi: Green Card alındıktan sonra 5 yıl (veya ABD vatandaşı ile evlilik durumunda 3 yıl) kesintisiz ikamet sonrası vatandaşlık başvurusu yapılır.
İspanya ve Portekiz'in uluslararası öğrenciler için vatandaşlık süreçleri vardır, ancak bu süreçler genellikle diğer AB ülkelerindeki standart göçmenlik kurallarına tabidir ve hızlı "direkt" yollar yerine, uzun süreli ikamet gerektirir.
3. İspanya
İspanya, uzun süreli ikamet sonrası vatandaşlık modelini uygular ve dil/kültür bilgisine önem verir.
Türk vatandaşları bu istisnadan yararlanamaz.
4. Portekiz
Portekiz, AB'deki en hızlı vatandaşlık süreçlerinden birini sunar, ancak yine de yasal ikamet şartına tabidir.
Sonuç:
Portekiz, üniversite eğitimi sonrası kalıcı oturum/vatandaşlık sürecinde (toplam 5 yıl), İspanya'ya (toplam 10 yıl) göre uluslararası öğrencilere çok daha hızlı bir yol sunmaktadır.
Her iki ülkede de kritik aşama, eğitim sonrası yasal ikamet statünüzü (iş arama, ardından çalışma izni) kesintisiz olarak sürdürmektir.
Portekiz'de A2 seviyesinde Portekizce yeterliliği, İspanya'da ise A2 İspanyolca ve kültürel bilgi (CCSE) sınavları zorunludur.
İtalya da, diğer büyük AB ülkeleri gibi, üniversite eğitimini tamamlayan uluslararası öğrencilere kalıcı oturum ve dolayısıyla vatandaşlık yolunu açmaktadır, ancak bu süreç diğer Akdeniz ülkelerine (İspanya gibi) benzer şekilde uzun bir ikamet süresi gerektirir.
5. İtalya:
İtalya'da süreç, eğitim sonrası uygun bir iş bularak geçici oturum iznini (Permesso di Soggiorno) düzenli olarak yenilemeye dayanır.
1. Eğitim Sonrası İkamet İzni
İş Arama İzni: İtalya'da üniversite, yüksek lisans veya doktora mezunu olan uluslararası öğrenciler, mezuniyet sonrası iş aramak veya kendi işlerini kurmak amacıyla, mevcut öğrenci oturum iznini "lavoro subordinato" (çalışma) veya "attesa occupazione" (iş arama) iznine çevirerek ülkede kalabilirler. Bu izinler genellikle 1 yıla kadar verilir ve yenilenir.
Kritik Adım: İtalya'daki göçmenlik sistemi genellikle yıllık kota (decreto flussi) sistemine tabidir. Uluslararası mezunların öğrenci iznini çalışma iznine çevirmesi bu kotadan etkilenmez, bu da süreci hızlandıran önemli bir avantajdır.
2. Kalıcı Oturum İzni (Permesso di Soggiorno UE per Soggiornanti di Lungo Periodo)
Kalıcı oturum, AB'deki "Uzun Dönem AB İkamet İzni"nin (Long-Term EU Residence Permit) İtalya'daki karşılığıdır.
Gerekli Süre: İtalya'da yasal olarak ve kesintisiz şekilde 5 yıl ikamet etmiş olmanız gerekir. Bu süreye öğrenci olarak geçirdiğiniz zaman da dahildir.
Mali Şart: Yasal kaynaklardan elde edilen, belirlenen asgari eşiğin (genellikle yıllık sosyal ödenek miktarının, assegno sociale, üzerinde) brüt yıllık gelire sahip olunduğunun kanıtlanması gerekir. (2024 itibarıyla bekarlar için bu miktar yıllık brüt yaklaşık $\text{8.263 €}$ civarındadır.)
Dil Şartı: İtalyanca dil yeterliliğini (en az A2 seviyesi) gösteren bir sınavı geçmek veya muafiyet koşullarını sağlamak zorunludur.
3. Vatandaşlık (Cittadinanza per naturalizzazione)
Kalıcı oturum alındıktan sonra vatandaşlık süreci başlar.
Gerekli Süre: İtalya'da yasal olarak toplam 10 yıl ikamet etmiş olmanız gerekir. Bu süreye öğrenci olarak geçirdiğiniz zamanlar, kalıcı oturum ve geçici oturum süreleri dahildir.
Özel Durum: İtalyan bir vatandaşla evlenirseniz, İtalya'da ikamet ediyorsanız 2 yıl, yurt dışında ikamet ediyorsanız 3 yıl sonra vatandaşlık başvurusu yapma hakkınız doğar (çocuk varsa bu süreler yarıya iner).
Ek Şartlar:
Temiz bir sabıka kaydı.
İkamet süresi boyunca düzenli bir gelire sahip olunduğunun kanıtlanması.
İtalyan dilinde yeterlilik (genellikle B1 seviyesi zorunludur).
İtalya, üniversite mezunlarına kalıcı oturum için hızlı (5 yıl) bir yol sunar. Ancak AB standardının üzerinde, 10 yıllık uzun bir ikamet süresi dolduktan sonra vatandaşlık başvurusu yapılabilir. Başarılı bir vatandaşlık süreci için İtalyanca B1 seviyesi ve istikrarlı bir gelir hayati öneme sahiptir.
Özetle: Birçok ülke, özellikle de Batı ve Kuzey Avrupa ülkeleri, uluslararası öğrencileri mezuniyet sonrası ülkede tutmayı hedefleyen programlara sahiptir. Ancak bu yol, her zaman üniversiteden mezun olup nitelikli bir işe girdikten sonra başlar ve dil yeterliliği (özellikle Avrupa'da) süreci büyük ölçüde etkiler.
